Doskonale znana formuła zaczynająca się od słów „Przed zastosowaniem leku przeczytaj ulotkę bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą…” nie jest jedynie formalnością. Jedną z istotnych kwestii, które trzeba uwzględnić, są tzw. interakcje z innymi lekami, na które większość pacjentów zwraca uwagę. Nie zapominajmy jednak o niemniej ważnej zależności pomiędzy pokarmami a zażywanymi lekami. Tym bardziej, że dieta to nasza codzienność.
Interakcje – co to takiego?
Każdy lek zawiera substancję leczniczą, jedną albo więcej, a specyfika ich działania to wywołanie określonego efektu farmakologicznego, leczniczego w naszym organizmie. Właśnie dlatego tak istotne zastosowanie się do wskazówek lekarza oraz zawartych w ulotce, od tego zależy bowiem nie tylko skuteczność, ale i bezpieczeństwo terapii. W przypadku interakcji z innymi lekami może dojść do zmiany działania leku (osłabienie albo wzmocnienie), ale także do działań niepożądanych, które mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Warto jednak wiedzieć, że podobne reakcje mogą zachodzić również pomiędzy stosowanymi lekarstwami a przyjmowanymi pokarmami, na co wielu pacjentów w ogóle nie zważa.
Dlaczego żywność ma wpływ na działanie leków?
Nie tylko leki mają w swoim składzie różnego rodzaju substancje, związki chemicznie. Tak samo jest w przypadku produktów żywnościowych. Jak łatwo się domyślić w naszym organizmie będzie dochodzić do reakcji chemicznych, które nie zawsze będą korzystne i bezpieczne. Wzajemny wpływ leków i przyjmowanych pokarmów może mieć różny charakter:
- żywność może modyfikować etapy przemian leku w organizmie (wchłanianie, metabolizm, dystrybucję, wydalanie),
- składniki pokarmów mogą wchodzić w reakcje ze składnikami leku wzmacniając lub osłabiając ich działanie (synergizmie lub antagonizm),
- substancje aktywne w lekach mogą wpływać na wchłanianie składników odżywczych z pokarmu.
Dzieje się tak dlatego, że zarówno leki, jak i pokarmy podlegają przemianom w organizmie, są to praktycznie takie same procesy, czyli:
- wchłanianie,
- metabolizm,
- dystrybucja,
- wydalanie.
W jaki sposób żywność może wpływać na działanie leków?
Aby przyjmowane lekarstwa odniosły oczekiwany skutek, tzw. efekt farmakologiczny, niezbędny jest prawidłowy przebieg wszystkich etapów zachodzących w organizmie po przyjęciu leków. Na większość z nich mogą oddziaływać zarówno inne przyjmowane lekarstwa, jak i to, co jemy.
- Uwalnianie – pierwszy etap po zastosowaniu leku, nie występują tu interakcje pomiędzy składnikami pokarmów a substancją czynną leku, co oznacza, że uwolni się ona niezależnie od naszej diety.
- Wchłanianie – na tym etapie pojawiają się już wzajemne zależności, czyli żywność może wpływać na jego przebieg. Dlatego w przypadku niektórych leków znajdziemy zalecenie przyjmowania go na czczo, inne zaś (np. NLPZ) nie powinny być stosowane na tzw. pusty żołądek. Pamiętajmy również o tym, że pokarmy mogą zmniejszać lub zwiększać wchłanianie substancji czynnej.
- Dystrybucja – czyli transport wraz z krwią do miejsca ich leczniczego działania. W tym procesie biorą udział białka krwi, które wiążą się również z niektórymi składnikami pokarmów (np. z kwasami tłuszczowymi). W efekcie dochodzi do interakcji opartej na swoistej rywalizacji o połączenie z białkami. Wolna substancja lecznicza może oznaczać dla pacjenta wzrost działania toksycznego i wystąpienie działań niepożądanych.
- Metabolizm – czyli reakcje chemiczne, którym podlega substancja lecznicza. W tym przypadku najbardziej znany jest niekorzystny wpływ soku grapefruitowego na działanie niektórych leków. Takie połączenie sprawia, że działanie enzymów koncentruje się na metabolizmie składników soku, a to prowadzi to zwiększenia stężenia leków we krwi i nasilenia działań niepożądanych.
- Wydalanie – kluczowe znaczenie mają tu nerki oraz jest pH moczu. Niektóre pokarmy mogą obniżać lub podwyższać pH moczu, a to przyspiesza albo utrudnia wydalanie leków. Są to m.in. owoce cytrusowe, mięso, ryby, sery.
Na czym polega synergizm leków z pożywieniem?
Dieta wpływa nie tylko na przebieg poszczególnych etapów przemiany leków. Niektóre pokarmy mogą także wzmacniać działanie leków, co również będzie miało niekorzystny wpływ na zdrowie i przebieg leczenia. Pamiętajmy zatem, że np.
- kofeina (kawa, herbata, napoje gazowane) wpływa na kofeinę zawartą w lekach – wzmocni działanie i zwiększy zagrożenie wystąpienia działań niepożądanych,
- kofeina wzmaga także działanie przeciwbólowe kwasu acetylosalicylowego.
Jaki jest wpływ leków na wchłanianie pokarmów?
Nie zapominajmy o tym, że zależność pomiędzy lekami a dietą działa w dwie strony. Oznacza to, że podczas stosowania niektórych lekarstw, może dochodzić do utrudnionego i mniejszego wchłaniania niektórych składników odżywczych. Konsekwencją będą różnego rodzaju niedobory, osłabienie, podatność na schorzenia, utrudniony powrót do zdrowia itp.
Reasumując – zarówno leki, jak i przyjmowane pokarmy podlegają wielu przemianom, które mogą na siebie wzajemnie wpływać. W efekcie działanie lecznicze może być osłabione albo wręcz przeciwnie – wzmocnione. Może dochodzić do nasilenia objawów niepożądanych, ale także do zaburzeń we wchłanianiu składników odżywczych w pokarmach. Stąd też niezbędne jest:
- przekazanie lekarzowi bądź farmaceucie informacji o wszystkich przyjmowanych lekach,
- dokładne zapoznanie się z ulotką,
- wyjaśnienie wszystkich ewentualnych wątpliwości z lekarzem albo farmaceutą.
Zdjęcia: pixabay.com, shutterstock
